Energie

UPDATE juni 2023
Het batterijpark in Rotem, Dilsen-Stokkem werd een jaar geleden vergund, maar de uitbater heeft het project stopgezet. Reden zou zijn de verlenging van de jongste kerncentrales. 

UPDATE 23/9/2022
Doel 3 is definitief gesloten. Is hiermee eindelijk de energietransitie ingezet? Grote veranderingen staan er ons te wachten, maar het is mogelijk!
De definitieve sluiting van Tihange 2 staat gepland voor februari 2023.

In uitvoering van het klimaatakkoord van Parijs, moet België tegen 2030 haar CO2-uitstoot met 35% ten opzichte van 1990 terugdringen. De Europese Green Deal streeft zelfs naar 55% vermindering van de CO2-uitstoot tegen 2030. Tegen 2050 moet onze energievoorziening helemaal C02-vrij zijn..

Kerncentrales staan tot op vandaag (2022) in voor ruwweg de helft van onze binnenlandse energieproductie. Bij de werking van een kerncentrale komt er géén CO₂ vrij, wat deze energiebron een erg klimaatvriendelijke reputatie oplevert. Bovendien zijn we op deze manier onafhankelijk van buitenlands gas en de daarbij horende grillen. Maar kernenergie is niet zo zuiver als men graag voorstelt. Volgens ons moet er volop ingezet worden op hernieuwbare energie en energiezuinig leven.

Kernenergie– een hoofdpijnthema

De houdbaarheidsdatum van een kerncentrale verleng je niet door hem simpelweg te doorstrepen en er een nieuwe datum op te zetten. Er treedt slijtage op en veiligheidsnormen veranderen. Onderhoudswerken in het nucleaire gedeelte vragen strenge veiligheidsmaatregelen en secure planning. Naast de politieke kwestie gaat het uiteindelijk wel om een potentieel dodelijke energiebron.

Reeds in 2003 besloot de toenmalige regering Verhofstadt II over de wet op de kernuitstap: eind 2025 zouden alle Belgische kerncentrales buiten dienst zijn. Ze zouden gefaseerd sluiten tussen 2015 en 2025.
Sindsdien werd er behoorlijk gerammeld aan deze beslissing. Voor een overzicht: Nieuwsartikel VRT

Sinds 2003 werd er veel gekibbeld over de exacte sluitingsdata, maar helaas stellen we vast dat er amper noemenswaardige initiatieven zijn genomen om de productiecapaciteit van de kerncentrales te vervangen tegen sluitingstijd. Enkel gascentrales kwamen in aanmerking. Toegegeven: veel technologieën staan nog in hun kinderschoenen. Er werd daarentegen ook niet onomwonden gesteld dat de technologie nog niet klaar was, en dat er daarom fors geïnvesteerd zou worden in enerzijds deze nieuwe technologieën, en anderzijds de levensduur en veiligheid van de bestaande kerncentrales, met het oog op eventuele levensduurverlenging.
Ook toen zonnepanelen en windturbines steeds beter en goedkoper werden, werd hier maar magertjes op ingezet.

Russisch gas en torenhoge energieprijzen (maar ook klimaatverandering!)

Eind 2021 stond de levensduurverlenging van de jongste centrales Doel 4 en Tihange 3, samen goed voor (amper) 3% van het Belgisch elektriciteitsverbruik, ter discussie. Redenering was dat er enerzijds geen waardige alternatieve voorhanden waren, en anderzijds dat de energieprijzen maar bleven stijgen, terwijl kernenergie “goedkoop” is en bovendien nog CO₂ neutraal ook. Bij die kostprijs wordt gemakshalve geen rekening gehouden met de bouw en afbraak van een centrale, de veiligheid, verzekering, en het bergen van het afval.

Op 18 maart 2022 besloot de federale regering om dan toch de jongste centrales (Doel 4 en Tihange 3) tien jaar langer open te houden, tot 2035. Of dit praktisch haalbaar en betaalbaar is moet nog blijken, want uitbater Engie bereidde zich al voor op totale sluiting in 2025.
Om het productieverlies van de sluitende centrales op te vangen zullen er twee nieuwe gascentrales gebouwd worden. Of deze ook een omgevingsvergunning zullen verkrijgen en financiële steun via het CRM systeem is nog allemaal onduidelijk. Ook zal er 1 miljard euro (eindelijk) worden uitgetrokken voor de uitrol van hernieuwbare energie.

Risico

Kerncentrales zijn onverzekerbaar. De kans op kleine problemen is reëel, gelukkig vallen de centrales dan ook automatisch stil, ongeacht de onbenulligheid van het defect. De kans op ernstige problemen binnen het nucleaire gedeelte is zeer klein, bijna onbestaand. Maar als het ooit gebeurt, dan is de schade onbenoembaar. Te beginnen bij de directe explosie, acute stralingsziekte, en de ontwikkeling van allerhande kankers en misvormingen. De directe omgeving van Tsjernobyl is tot op vandaag nog enkel toegankelijk voor korte perioden wegens straling.
Een hoge dosis straling doodt alle actief delende cellen: haar, darmcellen, beenmerg. Dit veroorzaakt acute stralingsziekte: haarverlies, misselijkheid, overgeven, diarree, neusbloedingen… Blootstelling aan minder hoge doses kan kanker veroorzaken, en dit met een vertraging van 2 tot 60 jaar.

Kernafval

Ongeveer 80 % van het radioactief afval in België is afkomstig van de kerncentrales en is laagactief of middelactief (er bestaat ook hoogactief). Het overige komt uit de geneeskunde, landbouw en industrie.
“Vers” afval is te gevaarlijk en te heet voor transport en moet vlakbij het reactorvat bewaard worden. Vervolgens wordt het verwerkt en tijdelijk opgeslagen in het depot in Dessel. Een concrete langeretermijn oplossing is er nog steeds niet, ondanks het onderzoek sinds de jaren 1980. Ter info: we spreken over termijnen van enkele honderden jaren voor “kortlevend” afval (voor “korte” termijn radioactief, daarna stabiel) en duizenden tot miljoenen jaren voor langlevend afval.

Nieuwe kerncentrales?

Voorstanders van kernenergie pleiten vaak voor het sluiten van de huidige centrales en het bouwen van nieuwere centrales. De nieuwe technieken zouden zuiniger en veiliger zijn en bovendien minder afval opleveren. Klinkt mooi, niet?
Maar nieuwe kerncentrales zijn peperduur, en blijken toch niet de verhoopte verbetering te brengen. Voorbeelden hiervan zijn de 3^e generatie “EPR” reactoren in Frankrijk, Verenigd Koninkrijk en Finland, waarbij de opleverdatum steeds wordt uitgesteld en de kostprijs blijft oplopen.
De enige twee EPR reactoren in bedrijf staan in China en kampen voortdurend met technische panne met een structureel probleem van onvoorziene trillingen aan de basis.

Alternatieven

In de eerste plaats pleiten we voor energie-efficiëntie. Er valt nog veel te besparen door zuinigere installaties en betere isolatie. Verder zal er ingezet moeten worden op hernieuwbare energie zoals zon en wind. Omdat deze bronnen niet constant zijn maar fluctueren zal een combinatie van vraagsturing en opslag noodzakelijk zijn. Bijvoorbeeld: zet je wasmachine aan wanneer de zon schijnt, en/of installeer een batterij bij je zonnepanelen. Windturbines en grote zonnepanelen kunnen door lokale coöperaties geplaatst worden: zo kan iedereen delen in kost en opbrengst.
Kijk voor inspiratie eens bij Bronsgroen, een van onze leden.

Bovendien blijft de goedkeuring door Europa van het huidige CRM systeem (ter garantie van de bevoorradingszekerheid) enkel overeind mits volledige kernuitstap in 2025. Die is dus uitgesteld tot 2035. Hoe dit verder afloopt zal de toekomst uitwijzen…

Gascentrales kunnen de fluctuaties ook opvangen, want de technologie van grote opslag is nog niet bereikbaar en een thuisbatterij lost ook niet alles op. Daarom zijn we niet resoluut tegen gascentrales als opvang voor de kernuitstap. Op voorwaarde dat dit een tijdelijke oplossing is, en men blijft zoeken naar betere, klimaatneutrale, alternatieven. De stikstofuitstoot van gascentrales ligt momenteel erg gevoelig. Ook het rendement van deze centrales doet de wenkbrauwen rijzen: dit is in het beste geval, bij volcontinu gebruik zonder aan- en uitzetten, rond de 60 % (ter vergelijking: de steenkoolcentrale van Langerlo haalde 35 %). Dit betekent dat er nog zo’n 40 % energie verloren gaat via “restwarmte”. Deze moet optimaal benut worden en niet bijvoorbeeld in het kanaal gedumpt worden. Aangezien deze gascentrales bedoeld zijn om fluctuaties op te vangen, zullen ze dus regelmatig aan- en uitgezet moeten worden. Dit brengt een beperkt rendemensverlies met zich mee. En de CO2-uitstoot, fijn stof, dioxines, CO, … piekt bij elke heropstart. Neem daarbij ook de verwachting om op afzienbare termijn om te schakelen naar een andere, schonere, brandstof en je begrijpt dat dit voor uitbaters en investeerders geen fraai plaatje is. Of er daarom ook subsidies uitgereikt moeten worden via het CRM systeem aan deze fossiele oplossingen is nog een andere zaak…

Windturbines en zonnapanelen: ja, maar… niet ten koste van…

We pleiten volop voor hernieuwbare energie, maar we hebben ook onze bedenkingen.

Het Vlaams windplan beschrijft een “driestapsladder”: energieproductie gebeurt prioritair nabij de eindgebruiker, vervolgens in ruimte waar zich grote infrastructuren bevinden en in laatste instantie in alle andere gebieden van open ruimte.
Daar kunnen we ons in vinden. Moest er toch gekozen worden voor groene energieproductie in open ruimte, dan moet de impact van dit project steeds verenigbaar zijn met de beheer- en natuurdoelen voor het hele gebied op lange termijn. Hiermee wordt best rekening gehouden met de risicoatlas “natuur” van INBO.
Zo zien we liever geen windturbines in bekende trekroutes van vogels, of in/nabij bekende leefgebieden van vleermuizen zoals bossen en lijnvormige landschapselementen. Behalve rechtstreekse slachtoffers door botsingen kunnen windturbines ook een verkleind leefgebied betekenen of een barrière vormen met langere vliegroutes tot gevolg (door actief vermijdgedrag).

Een groot zonnepanelenpark is leuk, maar wanneer hiervoor waardevolle natuur moet verdwijnen zijn we minder enthousiast. Drijvende zonnepanelen is een nieuw fenomeen waarvan de impact op het leven op en onder water nog niet echt bekend is. Hierover zijn we dus sceptisch.

Niet omdat we dwars willen liggen, maar omdat we vinden dat duurzame energie ook echt duurzaam moet zijn, en niet ten koste mag zijn van onze schaarse natuur. We hebben al zo weinig natuur… Liever eerst alle beschikbare daken en infrastructuren vol zonnepanelen en daarna pas aanvullen met windturbines en zonnepanelen op daarvoor aan te leggen bouwsels.

Conclusie

We zouden heel graag een pasklare oplossing bieden, maar hiervoor is het energievraagstuk te ingewikkeld. Er zijn veel factoren die meespelen. Het is wikken en wegen.

Het nog langer openhouden van versleten kerncentrales met achterstallig onderhoud (sluiten, openhouden, toch sluiten… ) onder het motto “goedkoop, en klimaatneutraal” is een maatschappelijke discussie die niet gevoerd wordt.
Kenrenergie is onverzekerbaar en de gevolgen van een ramp (kans is klein; schade is onnoemelijk) zal gedragen moeten worden door tal van generaties.
Bovendien blijft het kernafval nog generaties lang radioactief en daar is tot op heden nog geen degelijke bergingsoplossing voor gevonden.
Om de kernuitstap op te vangen moet vooral worden ingezet op groene energie, aangevuld met opslag en slim, zuinig verbruik. Vallen er dan nog gaten, dan kunnen deze op korte termijn opgevuld worden met gascentrales, op voorwaarde dat deze hun stikstof- en CO₂-uitstoot maximaal beperken en hun restwarmte maximaal benutten. Op langere termijn moeten gascentrales ook afstappen van fossiele brandstoffen.

De zuiverste energie is de energie die niet nodig is.

Meer lezen: in ons tijdschrift edities 2015-2, 2015-3 en 2021-3 schreven we hier uitgebreid over. Wil je deze nummers ontvangen om verder te lezen? Stuur een mailtje of gebruik het contactformulier!

Tekst: Els Ferson, Limburgse Milieukoepel vzw

Foto's: windmolens: Els Ferson; overige: Pexels