Afval

In een ideale wereld bestaat afval niet.

Reduce, Reuse, Recycle

De Europese Kaderrichtlijn Afvalstoffen (2008) schrijft een afvalverwerkingshiërarchie voor:

1. preventie (reduce) en hergebruik (reuse);
2. materialenrecyclage (recycle);
3. verbranden (energie opwekken);
4. storten als allerlaatste optie.

Afvalpreventie

Producenten moeten beter nadenken over het productontwerp, om afval te helpen voorkomen. Goederen voor eenmalig gebruik vergroten de afvalberg alleen maar. Defecten (bij normaal gebruik) moeten vermeden worden en goederen (vooral toestellen) moeten herstelbaar zijn. Veel producten zijn nog moeilijk te scheiden in aparte materiaalstromen en belanden bijgevolg integraal in de restafval. En is al die plastic verpakking (laag na laag) werkelijk noodzakelijk? Kan het niet anders?

Jij als consument kan veel afval vermijden. Denk maar aan verpakkingsvrije producten, brooddoos, drinkbus, shoppingtas, repair shops, tweedehandswinkels (doneren en kopen), Sint-Vincentius en de voedselbanken. 

Je beseft het misschien niet, maar wanneer je online iets koopt, en het product terugstuurt neemt de verkoper vaak niet de moeite om je ongebruikt product te controleren en terug te koop aan te bieden. Meestal worden teruggestuurde goederen vernietigd. Zonde, toch? Gelukkig is er sinds najaar 2023 Europese regelgeving die deze vernietiging verbiedt. 

Sorteer- en recyclagekampioen (recycle)

België was met de invoering van de Blauwe Zak in 1994 koploper in sorteren. Recycleren werd - en wordt nog steeds in één adem mee vernoemd. Toch getuigen de Vlaamse bermen en stoepen dat de (Nieuwe!) Blauwe zak geen wondermiddel is. Sigarettenpeuken zijn in aantal het meest vertegenwoordigd in zwerfvuil; drankverpakkingen (blikjes en flesjes) in volume. Iedereen stoort zich aan zwerfvuil, maar bij navraag zal vrijwel niemand toegeven af en toe iets achteloos op de grond te laten vallen. Hoe los je zoiets op? De Vlaamse regering en Fost Plus brainstormen hier regelmatig over. Telkens wordt ingezet op communicatie, sensibilisatie en handhaving. Telkens blijkt uit cijfers van OVAM dat dit niet 100% werkt. De Europese Single Use Plastic richtlijn bepaalt dat alle plastic flessen minstens 25% gerecycleerd plastic moeten bevatten in 2025. De lidstaten moeten 90% van de plastic flessen gescheiden inzamelen tegen 2029. Intussen blijven Comeos en Fostplus een koele minnaar van statiegeld. Zij opteren nu voor een eigen systeem met QR-codes, in een poging om de succesvolle Blauwe Zak te kunnen behouden.  Wij zijn ook lid van de Statiegeldalliantie!

Officieel wordt ongeveer 77% van de plastic flessen en flacons gerecycleerd, maar uit onderzoek blijkt dat dit een overschatting is en dat de werkelijkheid eerder rond 55% zit. Werk aan de winkel dus! Bovendien worden petflessen gerecycleerd naar minderwaardige producten: downcycling in plaats van recycling dus.

Sorteertip: Verwijder de wikkel van de plastic fles. Beide mogen in de PMD, maar wel apart. Een fles met wikkel is niet herkenbaar voor de sorteermachines en dus niet recycleerbaar; een ‘naakte’ fles wel.

Volgens Fostplus werd in 2020 94,9% van de door haar leden op de markt gebrachte verpakkingen (glas, papier, plastic, hout) gerecycleerd. Van de plastic verpakkingen werd in 2020 51% gerecycleerd. Europa verwacht van haar lidstaten een recyclagecijfer van 50% tegen 2025; 55% tegen 2030.

Plastic

Microplastic
Plastic vergaat niet, het breekt in steeds kleinere deeltjes af tot microplastics. Die worden de laatste jaren overal teruggevonden: op het strand, in de rivier, in vissen, in bomen en zelfs in ijsgletsjers! Microplastics zitten in onze longen en in ons bloed. De gezondheidseffecten hiervan zijn nog niet duidelijk.
Jaarlijks eten we een bankkaart aan plastics!

Reduce
Het gebruik van plastic verminderen of vermijden is niet evident. Alles is tegenwoordig gemaakt van plastic. Dankzij Europese Richtlijn Single Use Plastics van 3 juli 2019 worden er stappen gezet om zogenaamde single use plastics te vermijden. Winkelzakjes zijn betalend geworden, op evenementen worden geen plastic wegwerpbekers meer gebuikt. Wist je dat de plastic afvalstroom voor 61 % uit wegwerpverpakking bestaat? Intussen groeien burgerinitiatieven uit tot heuse campagnes zoals Mei Plasticvrij.

Reuse
Hergebruik van plastic is geen sinecure. Vroeger gebruikte je winkelzakjes in de afvalemmer, maar daar zijn ze te dun voor geworden. Potjes en bakjes werden afgewassen om zelf voedsel in te bewaren, maar sinds het nieuws over BPA, Ftalaten (hormoonverstoorders en andere giftige stoffen die vrijkomen in het voedsel) en microplastics, gebruik je ze best voor non-food toepassingen, zolang ze niet breken.

Recycle
Niet elke soort plastic kan gerecycleerd worden met behoud van kwaliteit. In dat geval spreken we van downcycling en dat kan niet eindeloos doorgaan. Bovendien worden vaak verschillende lagen plastic samengeperst, waardoor recyclage vrijwel onmogelijk wordt (bijvoorbeeld chipszakjes).

We zijn heel benieuwd naar de reële sorteer- en recyclagecijfers sinds de invoering van de nieuwe Blauwe Zak.

Elektronica

Miljoenen tonnen elektronische toestellen worden jaarlijks ingezameld en afgevoerd naar Afrika. Daar worden ze letterlijk gedumpt. Wereldwijd zou er in 2019 53,6 miljoen ton elektronisch afval geproduceerd zijn. Oud, versleten en afgedankt, maar ook veel relatief jong afval.

Veel elektronica wordt bewust ‘gemaakt om kapot te gaan’: toestellen van vroeger (gemaakt in de vorige eeuw) gaan 20 tot 30 jaar mee; een nieuw toestel houdt het hooguit tien jaar vol, en blijkt dan ook nog onherstelbaar. Onderdeel niet vervangbaar, gebruik van speciale schroeven, … de Europese Unie werkt aan regelgeving om fabrikanten te verplichten hun toestellen herstelbaar te maken. De wettelijke garantie is de laatste jaren ook sterk verbeterd.

Gelukkig zijn er ook Repair Cafés zodat je voor een enkel onderdeel of slecht contactje geen fortuin moet betalen en je toestel niet naar de fabriek moet sturen.

Is je toestel onherstelbaar? Gelukkig zijn er alternatieven voor de dumpsites in Afrika!
Er wordt meer ingezet op echte recyclage door bedrijven zoals Umicore en Out of Use.
Wist je dat afgedankte elektronica letterlijk goud waard is?

Bekijk hier de uitzending van VPRO Tegenlicht.
Je toestel verdacht snel kapot? Meld het hier bij Test Aankoop.

Closing the Circle

Afval dat reeds gestort werd kan vandaag de dag met moderne technieken gerecycleerd worden. Zo kan het verleden toch deels goedgemaakt worden en moeten er minder nieuwe grondstoffen aangesproken worden. Maar dat is geen eenvoudige klus en niet zonder (milieu)risico’s.

In Houthalen wilde Group Machiels het Remostort ontgraven om grondstoffen te recupereren. Mooi idee dat past in de filosofie van de gesloten materialenkringloop. Maar we hadden hebben zo onze bedenkingen …
Lees er meer over op onze dossierpagina.

Tekst: Els Ferson, Limburgse Milieukoepel vzw
Foto: Pexels