Boom zoekt Bestaansrecht

Bomen halen vaak het nieuws. In het ene nieuwsbericht worden ze gekapt wegens ‘gevaarlijk’ of om plaats te maken voor verharding, in het andere nieuwsbericht worden ze aangeplant door vrijwilligers, overheden of rebellen.
Tegenwoordig hoef je geen boomknuffelaar te zijn om te weten dat bomen levende wezens zijn en veel voordelen hebben voor hun omgeving.

Geleid door de actualiteit begonnen we te schrijven. De tekst werd langer en langer. We besloten er een drieluik van te maken.

Deel 1/3: Boom zoekt Bestaansrecht

41 Limburgse gemeenten tekenden voor het nieuwe provinciaal klimaatbomenproject. Daarmee engageren ze zich om tegen september 2024 stappen te zetten rond een doordacht gemeentelijk bomenbeleid. De focus zal liggen op een doordacht bomenbeleid, een verscheidenheid aan boomsoorten, klimaatbestendige groeiplaatsen en bomen die oud mogen worden. En dit alles in de bebouwde zone, op openbare gronden zoals parkings, woonwijken, bermen, scholen, woonzorgcentra en speelpleinen.

De gemeentes en provincie Limburg geven hiermee het signaal dat bomen ook welkom zijn buiten het bos. En dat is nodig!

Want bomen staan maar al te vaak in de weg, zogezegd, en worden als te groot, hinderlijk of zelfs gevaarlijk ervaren.

Bomenkap

In opdracht van Departement Omgeving voerde Bos+, samen met Advocaten Leuven, een studie uit over bomenkap buiten bosgebied. Ze gingen daarbij tot 30 jaar terug in de tijd en analyseerden 113.000 aanvragen. 90% hiervan werd zonder meer vergund. Het is in Vlaanderen dus eenvoudig om bomen te kappen buiten bosgebied: gewon aanvragen en uitvoeren.

Dat er bomen worden gekapt voor bouwprojecten of wegenwerken valt te begrijpen. Wanneer verkeersveiligheid als reden wordt aangehaald, klinkt dat ook nog aannemelijk. Maar het gros (75%) van de vergunningen wordt verleend aan particulieren die een boom als ‘hinderlijk’ beschouwen.
Die particulieren hebben geleerd dat wanneer een boom in de weg staat, deze zonder meer gekapt kan worden.

23 maart 2023: Langs de Thomasboslaan in Maasmechelen worden 148 winterlindes gekapt. Een buurtbewoner die in beroep ging, ving bot: “geen persoonlijk belang”. Enkel natuurverenigingen mogen beroep aantekenen, of personen die een persoonlijk belang kunnen aantonen. Dat bomen een maatschappelijk belang hebben telt niet. Deze bomen zouden de wegenwerken niet overleven, thans zou er slechts aan één kant een fietspad worden aangelegd. De gemeente beloofde wel een heraanplant. Maar dat is niet hetzelfde.

29 maart 2023: In Bree worden 18 eiken verwijderd wegens te dicht bij de weg en daarom gevaarlijk. Bestuurders kunnen niet uitwijken en daarom moeten de bomen weg. Er valt iets voor te zeggen, natuurlijk. Maar wanneer deze bomen ‘stille killers’ worden genoemd in de krant, doet dat pijn aan ons hart.

Regelgeving

Voor het kappen van een of meerdere bomen buiten bosgebied heb je een omgevingsvergunning nodig van de gemeente. Bomen met een stamomtrek van minder dan een meter op 1 m hoogte, en/of binnen 15 meter van de woning mogen zonder vergunning gekapt worden. Een gemeente kan bijkomende voorwaarden opleggen zoals verplichte heraanplant op hetzelfde perceel of elders binnen de gemeente. Zo blijft alleszins het aantal bomen rekenkundig stabiel. Sommige gemeenten gaan nog verder en stellen dat voor drastische snoei (kandelaren, kandelaberen en toppen) ook een omgevingsvergunning vereist is omdat dit de groei en levensvatbaarheid van de boom ernstig kan schaden.

Helaas is er Vlaamse regelgeving in de maak die het gemeenten kan verbieden om strengere regels op te leggen dan het gewest. Dit zou de duidelijkheid en eenvormigheid bevorderen, maar ontneemt de gemeenten hun zelfstandigheid. Bovendien gaat in dit geval de bescherming van bomen achteruit.

“Ik heb graag bomen, maar…”

Vooral bomen nabij woningen worden vaak als ‘hinderlijk’ bestempeld en ‘moeten’ verwijderd worden. Wortels duwen de verharding omhoog, eikels vallen op de auto, bladeren in de goot en bomen werpen schaduw op de zonnepanelen.

Ook laanbomen staan regelmatig ‘in de weg’. Er gebeuren teveel ongevallen, ze duwen het wegdek omhoog, ze benemen het zicht, ze strooien het fietspad vol eikels, of de wortels hinderen de (aanleg van) nutsleidingen. Bos+ raadt daarom aan om een afwegingskader te voorzien, waarin vermeende ‘hinder’ van het individu wordt afgewogen tegen het algemeen belang.

Naast ‘hinder’ is ook veiligheid een succesvolle reden om bomen te kappen. Een weggebruiker kan tegen een boom botsen. Een tak kan zomaar op de weg vallen, of op mijn huis. Bij stormweer zou de boom wel eens kunnen omvallen. De stabiliteit en algemene gezondheid van de boom wordt maar zelden correct onderzocht door een expert. Bos+ raadt daarom aan om vaker een expert te raadplegen voordat er over een aanvraag wordt beslist. Een vriendelijke snoeibeurt of het verwijderen van de gevaarlijke tak kan het probleem al oplossen.

Statistisch is het logisch dat waar veel bomen staan, er ook veel gekapt worden. Maar de hoeveelheid aan bomen bepaalt ook de waardering ervan: een schijnbare overvloed doet de individuele waarde dalen. Dus wanneer er ‘genoeg bomen in de buurt’ zijn zal het kappen van die ene boom ‘niet zo erg zijn, want er zijn er nog genoeg’.

Bestaansrecht

Steeds meer studies bewijzen dat de aanwezigheid van bomen (ook buiten het bos!) een positieve invloed heeft op ons humeur, mentaal welzijn, gezondheid en genezingskracht. Hoe ouder de bomen, hoe groter het effect. Bomen verdienen hun plaats in de bebouwde zone, ze horen niet enkel thuis in bossen en natuurgebieden.

Maar we behandelen ze te vaak als decorstukken die naar eigen goeddunken geplant, verplaatst, gesnoeid of vervangen kunnen worden.

Bomen verdienen beter. Bomen verdienen een volwaardig bestaan, met een volwaardige kruin.

Lees in deel 2 ‘Boom zoekt Begrip’ over wonderbaarlijke wezens die bomen zijn, die niet zomaar in een keurslijf gestopt kunnen worden.
Lees in deel 3 'Boom zoekt Bos" 

Tekst en foto's: Els Ferson, Limburgse Milieukoepel vzw